Filosofie voor het leven – stokoude ideeën die nog steeds actueel zijn

Filosofie voor het leven – stokoude ideeën die nog steeds actueel zijn

“De mens raakt niet in de war door de dingen, maar door zijn mening over de dingen.”

filosofie-voor-het-levenFilosofie redt levens. Dat is wat Jules Evans ondervond toen hij tijdens zijn studie last kreeg last van een sociale fobie met plotselinge angstaanvallen en hevige stemmingswisselingen. Hij sloot zich aan bij een zelfhulpgroep en volgde de online cursus Overcoming Social Anxiety: Step by Step van Thomas Richards, een methode uit de cognitieve gedragstherapie. Dit hielp hem de touwtjes van zijn leven weer in handen te nemen. Jaren later besloot Evans als freelance journalist te onderzoeken hoe filosofie door mensen van verschillende achtergronden wordt gebruikt om hun eigen crises te doorstaan en het leven vorm te geven. Hij sprak ondermeer Albert Ellis en Aaron Beck, de grondleggers van de cognitieve gedragstherapie, en ontdekte bijvoorbeeld dat de uitspraak van Epictetus (50 n. Chr.):

De mens raakt niet in de war door de dingen, maar door zijn mening over de dingen.

aan de basis ligt van Ellis beroemde ABC-model. Evans laat in zijn boek zien dat klassieke filosofische ideeën nog altijd actueel zijn. Filosofie voor het leven staat bol van de inspirerende antieke antwoorden op grote levensvragen.Een vlugge impressie:

Socrates therapie voor de ziel
Socrates (rond 470 v. Chr.) wandelde door de stad en stelde kritische vragen om zijn gesprekspartners te helpen hun ziel te onderzoeken. Hij leert ons dat we er zelf voor verantwoordelijk zijn om  zorg te dragen (therapeuoo) voor onze ziel (psyche). Toen hij wegens Goddeloosheid werd opgepakt zei hij dat hij niets anders had gedaan dan jong en oud ervan te overtuigen zich niet om lichaam of rijkdom te bekommeren, maar om te streven naar de best mogelijke toestand van de ziel.

De kalmte van Epictetus en de Stoïcijnen
Epictetus kwam ter wereld als slaaf, was arm, hinkte en had geen familie. Hij laat ons beseffen dat we meester zijn over onze eigen gedachten en beperkte controle hebben over al het andere. Dit principe wordt krachtig verwoord in het gebed om kalmte (Serenity Prayer) dat Stephen Covey aanhaalt in zijn klassieker De 7 eigenschappen van effectief leiderschap:

Heer, geef mij de kalmte die dingen te aanvaarden die ik niet kan veranderen, de moed om de dingen te veranderen die ik kan veranderen, en de wijsheid om het verschil tussen beide te kennen.

En Roy Baumeister benadrukt in Wilskracht het belang van zelfbeheersing:

Zelfbeheersing werkt als een spier: het mechanisme ontwikkelt zich door oefening en herhaling. We hebben bijvoorbeeld ontdekt dat zoiets eenvoudigs als het drie weken lang vaker gebruiken van je linker – dan je rechterhand (bij rechtshandigen) je zelfbeheersing kan bevorderen. In deze oefening zet je je bewuste wil in tegen automatische gewoontes. Deze zelfbeheersing kan vervolgens worden aangewend bij andere opgaven.

Ook wanneer we wrok koesteren helpen Stoïcijnse ideeën ons om kalm te blijven. Zo zei Keizer Marcus Aurelius (121 n. Chr.):

Als je ’s ochtends wakker wordt, denk dan: De mensen met wie ik vandaag te maken krijg zijn bemoeiziek, ondankbaar, hooghartig, oneerlijk, jaloers en nors. Dat ze zo zijn komt doordat ze goed en kwaad niet van elkaar kunnen onderscheiden.

Epicures en de keuze voor het geluk
Epicures (341 v. Chr.) wijst ons erop dat we maar kort op deze planeet rondlopen en dat we ervoor kunnen kiezen om te genieten in plaats van na te denken over onze ellende. Dit is door Richard Dawkins (auteur van ‘God als misvatting‘) raak verwoord in een atheïstische campagne op Londense bussen:

There’s probably no God. Now stop worrying and enjoy your life.

kosmos
Beeldmateriaal van NASA, foto gemaakt met de Hubble-ruimtetelescoop.

De relativerende kosmos
Edgar Mitchell, astronaut van Apollo 14 kon volgens eigen zeggen onmogelijk zijn gewone leven voortzetten nu hij het grotere plaatje had gezien. Hij raakte tijdens zijn terugkeer van de maan in extase bij het diepe besef onderdeel te zijn van het grotere geheel.
Dit sluit aan bij wat Marcus Aurelius zei:

Veel van de zorgen die je plagen zijn overbodig: ze zijn niet meer dan producten van je eigen fantasie, je kunt jezelf ervan bevrijden door je in ruimere streken te begeven. Laat je gedachten gaan over de hele kosmos en mijmer over de onbegrensde paden van de eeuwigheid.

En:

In het heelal zijn Azië en Europa slechts twee kleine vlekken. De oceanen zijn druppels, de berg Athos een kluit aarde, de uitgestrektheid van de tijd slechts een speldenprik in de eeuwigheid. Alles is nietig, onbestendig en vergankelijk.

Abacadabra
Pythagoras (ca. 572 v.Chr.) – het is niet zeker dat hij ooit bestaan heeft – is de filosoof van de spreuken en bezweringen. Pythagorische spreuken zijn korte, cryptische stellingen die een samenvatting vormden van complexe gedachtegangen. De techniek om inzichten te herhalen en als bezweringen uit te spreken leefde een paar jaar terug op, door het boek en de film The Secret van Rhonda Byrne. Het geheim dat in het boek wordt verklapt is dat we met onze gedachten en woorden de werkelijkheid kunnen aantrekken die we ons wensen. Het universum wordt daarmee een gigantische supermarkt waarin we onze bestelling kunnen plaatsen. De techniek uit The Secret is door critici sektarisch genoemd omdat je er macht mee zou kunnen uitoefenen op mensen door ze te hersenspoelen en tot willoze wezens te maken.

De eerste 20 minuten van The Secret
[youtube http://youtu.be/zdtqLNeK6Ww]

De Sceptici en de grenzen van kennis
Socrates benadrukte hoe weinig we werkelijk weten. Daarmee was hij volgens de klassieke sceptici de eerste scepticus (skeptikoi betekent onderzoeker of vragensteller). Aanvaarden dat er grenzen zijn aan onze kennis is de essentie van hun filosofie. Sceptici leerden overtuigingen te bestrijden met andere overtuigingen, waarmee duidelijk werd dat je van alles kon geloven en dus net zo goed niets.
In het hoofdstuk over de sceptici behandelt Evans ook het Landmark Forum, opgericht door de Amerikaanse autoverkoper John Paul Rosenberg. Meer dan een miljoen mensen hebben de inleidende cursus van Landmark gevolgd en er zijn centra over de hele wereld. Evans schrijft het volgende over zijn ervaring met de introductiecursus:

(…) ik denk dat er wel tweehonderd mensen in de hal zitten (…) Ze kunnen niet wachten om de geheimen en trauma’s die ze al tientallen jaren met zich meedragen, te onthullen (…). Er vindt een schaamteloze orgie van zelfonthulling plaats. Dat is op zich al bevredigend. Het sluit aan bij onze narcistische behoefte om over onszelf te praten. Maar het bevredigt ook ons verlangen om de liberale isolatie open te breken en onze gevoelens met een grote groep te delen, zoals mensen dat vroeger deden in kerken. Het is bovendien prachtig theater, een soort driedaagse Jerry Springershow. Als de deelnemers hun verhaal hebben verteld scheurt de leider het aan stukken (…) In de cursus die ik volgde kregen de deelnemers te horen dat ze een ‘wandelende leugen’ waren: ‘Je bent een gluiperd, je bent totaal niet eerlijk.’ Het egoverhaal van de deelnemer wordt publiekelijk gedeconstrueerd door de almachtige Leider – de Grote Vader of Moeder die op het podium in de directeursstoel zit.

Landmark gaat uit van een radicale en harde manier van coaching. Er is veel kritiek. Zembla maakte de uitzending Gek van geluk en sprak met ex-cursisten, een voormalige medewerker en psychiaters over de gevaren van dit soort trainingen. Toch zijn er veel mensen die blij zijn met hun Lansmark ervaring.

Diogenes de hond
Diogenes (404 v. Chr.) leefde van restjes en woonde in een ton op het marktplein van Athene. Dit leverde hem de bijnaam Diogenes Kynikos op; Diogenes de Hond. Van het woord Kynikos is het woord cynicus afgeleid. Diogenes zei:

In plaats van zich doelloos af te matten met hard werken zouden de mensen moeten kiezen voor wat de natuur hun aanbeveelt, zodat ze gelukkig kunnen zijn. Hun geest is echter zo aangetast dat ze liever kiezen voor een ellendig bestaan.

Een cynicus typeert zich door schaamteloosheid en legt de culturele wetten, regels en gewoonten naast zich neer. Diogenes at en sliep op straat, deed zijn behoefte op straat en masturbeerde zelfs op straat. Waarom niet? Als het een ondeugd is, zouden we het hoe dan ook niet moeten doen, niet in het openbaar en niet uit het zicht. Cynici geven niet om de goedkeuring van anderen. Ze willen goed zijn op grond van hun eigen waarden en normen. Ondanks hun afwijzing van de beschaving verlieten de cynici de maatschappij niet. Ze voerden eerder een satirisch straattheater op waarin ze de maatschappij bespotten. Diogenes was een toeristische attractie. De Atheners richtten na zijn dood een standbeeld voor hem op.

De drie systemen van Plato
Plato (427 v. Chr.) stelt dat onze psyche uit drie systemen bestaat, met elk hun eigen agenda: een rationeel systeem; een emotief systeem en een systeem van lichamelijke behoeften. Volgens Plato kunnen we ons rationele systeem trainen om de andere systemen de baas te worden zodat we goede keuzes kunnen maken met het oog op de toekomst.

Plutarchus en de helden
Wij hebben baat bij goede voorbeelden. Dat is wat de filosofen uit de Oudheid al wisten en daarom maakten zij gebruik van exemplum. Plutarchus (46 n. Chr.) beschrijft maar liefst zesenveertig helden uit de Griekse en Romeinse geschiedenis en spoort de lezer aan om zich met hen te meten. Zo wil hij het karakter van jonge mensen beïnvloeden. Plutarchus zegt:

Karakter is een volgehouden gewoonte.

Het goede leven volgens Aristoteles
Volgens Aristoteles (384 v. Chr.) bereikt de mens het goede als hij leeft in overeenstemming met het ontwerp van zijn natuur. Geluk omschrijft hij als de vreugde die volgt als je het hoogste en beste van je natuurlijke aard tot vervulling brengt.

Geluk is een activiteit van de ziel in overeenstemming met de deugd.

Voor Aristoteles is vriendschap een belangrijke deugd. We houden van onze vrienden omdat we elkaar mogen en nodig hebben, maar ook omdat we idealen delen.

Het goede sterven volgens Socrates
Het sterfbed was voor de klassieke filosofen het ultieme moment waarop moest blijken wat de filosofie in de praktijk waard was. De dood was het einde van de zoektocht naar de waarheid en een geslaagd filosoof zou heengaan in vreugde. Zelfdoding werd door de Stoïcijnen zelfs gezien als een manier om regie te houden over het eigen sterven. Ze meenden dat het goed was om je leven te nemen als het onverdraaglijk of ongemakkelijk werd. Dit idee had grote invloed op de Romeinse wet, die stelde dat het ons recht is om de manier te kiezen waarop we het leven willen verlaten.

De dood van Socrates Jacques-Louis David
Jacques-Louis David (1787), De dood van Socrates, Metropolitan Museum of Art, New York

Socrates dood wordt beschreven in Plato’s dialoog Phaedo. Hij werd veroordeeld voor het aanbidden van de verkeerde goden en kreeg een beker met dodelijk gif te drinken, te midden van zijn leerlingen en vrienden. Volgens Socrates kon een goed mens niets slechts overkomen, niet bij leven en niet na de dood.

Evans sluit Filosofie voor het leven af met zijn eigen bijna dood ervaring bij een ski-ongeluk. Hij schrijft:

Ik weet niet wat er die dag met me gebeurde. Ik heb echt geen idee. (…) Maar ik weet wel dat ik op dat moment voelde dat er iets is dat nooit kan sterven, iets dat zuiver bewustzijn is en liefde. Ik zou willen dat ik het weer voelde.

Jules Evans schrijft en geeft workshops in – zoals hij het zelf op zijn site noemt – ‘resilence and flourishing’. Daarin combineert hij oude wijsheid met moderne wetenschap en moedigt de deelnemers aan om te discussieren en hun eigen welzijnsfilosofie te vormen. Momenteel werkt hij als beleidsmaker voor de Queen Mary Universiteit in Londen. Hij heeft o.a. gesproken bij de BBC, voor TEDX, tijdens de maand van de Filosofie in Amsterdam, op kunstfestivals en voor The School of Life.

De school van Athene
Fresco “De school van Athene” van Rafaël in het Vaticaan.

Ben je benieuwd naar zelfhulpboeken die jou een stap verder kunnen helpen? De boeken op deze site zijn geselecteerd op kwaliteit. Kijk gerust nog even rond op zelfhulpboeken.com en lees de artikelen of bezoek de online boekenkast | webshop. Je kunt ook gratis leestips aanvragen. 

Eén gedachte over “ Filosofie voor het leven – stokoude ideeën die nog steeds actueel zijn

  1. I have noticed you don’t monetize your site, don’t waste your traffic, you can earn extra cash
    every month because you’ve got hi quality content.
    If you want to know how to make extra bucks, search for:
    Ercannou’s essential adsense alternative

Geef een antwoord

Het e-mailadres wordt niet gepubliceerd.

Deze site gebruikt Akismet om spam te verminderen. Bekijk hoe je reactie-gegevens worden verwerkt.